Sağlık tanımındaki “toplumsal iyilik” nedir?

Dünya Sağlık Örgütü’nün 7 Nisan 1948 tarihinde yürürlüğe giren Anayasası’nda sağlık;

“yalnızca hastalık veya sakatlığın olmayışı değil, aynı zamanda bedensel, ruhsal ve toplumsal olarak tam bir iyilik hali”

olarak tanımlanmıştır (1).

Bu tanımlama, sağlığı yalnızca hastalık veya sakatlığın olmayışı olarak tanımlayan geleneksel kapitalist / biyomedikal anlayıştan kopuşu temsil eder ve toplumcu tıp anlayışının temelini oluşturur. Kuşkusuz bu tanıma yönelik bazı eleştiriler de vardır. Genellikle tanımın yeterince “operasyonel” olmadığı vurgulanmaktadır. Diğer yandan bedensel ve bir ölçüde ruhsal “iyilik” (well-being) halinin ne anlama geldiği hemen herkes tarafından anlaşılırken, “toplumsal iyilik” kavramı üzerinde tam bir uzlaşı yoktur.

Aşağıdaki envanter Dünya Sağlık Örgütü’nün Sağlığın Toplumsal Belirleyicileri Komisyonu (2) tarafından hazırlanan Rapor (Closing the gap in a generation: Health equity through action on the social determinants of health) dikkate alınarak hazırlanmıştır(3). Kuşkusuz aşağıdaki sorulara çoğu zaman basitçe EVET veya HAYIR yanıtı verebilmek mümkün değildir; ancak bu sorular “toplumsal iyiliğin” ne anlama geldiğini ortaya koyması bakımından faydalıdır.

TEMEL GEREKSİNİMLER

Aşağıdakilere her zaman erişebiliyorum:

1. Gıda – daima sağlıklı meyve ve sebzeler

EVET / HAYIR

2. Giyim – özellikle soğuk bölgelerde

EVET / HAYIR

3. Barınak – güvenli, hoş barınma

EVET / HAYIR

4. Diş, görme, işitme, diyeti de kapsayan sağlık bakımı

EVET / HAYIR

BAKIM VE EĞİTİM

Aşağıdakilere her zaman erişebiliyorum:

5. Bebek/çocuk ve yaşlı bakımı

EVET / HAYIR

6. Yüksek öğretim

EVET / HAYIR

GELİR

Aşağıdakilere sahibim:

7. Sosyal haklarla birlikte yoksulluk sınırı üzerinde bir gelir

EVET / HAYIR

8. İş güvencesi

EVET / HAYIR

SOSYAL YAŞAM

Aşağıdakilere sahibim:

9. Parklar, yüzme havuzları, yürüyüş yolları dahil güvenli rekreasyon (eğlen-dinlen) alanlar

EVET / HAYIR

10. Aile, iş ve toplum içinde değerli bir rol

EVET / HAYIR

FIRSAT EŞİTLİĞİ

11. Kültürel veya etnik temelde ayrımcılığa uğramıyorum

EVET / HAYIR

12. Toplumsal cinsiyet veya cinsel yönelim temelinde ayrımcılığa uğramıyorum

EVET / HAYIR

DİĞER

13. Genel olarak hayatımdan memnunum

EVET / HAYIR

Toplumsal bakımından ne kadar “iyi” olduğunuz, bu envanterde ne kadar çok soruya EVET yanıtı verdiğinizle ilişkilidir.

Şüphesiz bu sorular “batılı” bir bakışla hazırlanmıştır ve bize özgü bir “toplumsal iyilik” tanımı yapılabilmesi için soruların Türkiye için özelleştirilmesi gerekir. Ancak yine de bu sorular, “toplumsal iyiliğin” o kadar da havada bir kavram olmadığını, nesnel temelleri bulunduğunu ortaya koymaktadır.

Bu noktada sorun hekimlerin bunları “sağlıksızlık” veya “hastalık” olarak kabul edip etmemeleri sorunudur. Hekimler Dünya Sağlık Örgütü’nü dinler ve yukarıda sıralanan sorulara HAYIR yanıtı verenlerin aynı bademcileri iltihaplanmış veya ayak başparmağı kopmuş insanlar gibi “hasta” olduklarını kabul ederlerse, anamnezlerinde bu sorulara da yer vereceklerdir.

Bazı hekimler “bu soruları sorsak ne olacak, bu konularda bizler hekim olarak bir şey yapamayız ki” diyebilirler. Onlara da şu soruyla yanıt vermek lazım: “Peki mesleğinizle ilişkili olan her tıbbi sorunu çözebiliyor musunuz (yani her hastalığı teşhis ve tedavi edebiliyor musunuz)? O halde tanısını veya tedavisini başaramayacağınızı bildiğiniz “tıbbi” sorunlarla neden ilgileniyorsunuz?”

Akif Akalın

DİPNOTLAR