Evrimbilimci siyaset -1

“İnsan Bu” sayfalarında da görüyorsunuz, yazarlar birçok temel meselede anlaşamıyor. Olsun, hepsi solcu, hepsi iktidara karşı, önemli olan bu, diyebilirsiniz. Varsınlar, ideolojinin, felsefenin, sanatın değişik yüzlerinde birbirleriyle ayrı düşsünler. İşte o öyle olmuyor, günlük siyasette bile ciddi farklılıklara, aykırılıklara yol açıyor temeldeki fikir uyuşmazlıkları. Bu, bir yere kadar doğal karşılanabilecek bir şey, olumlu bakarsak zenginlik getiren bir şey.

Fakat baştan söyleyelim, Türkiye’de hayatın her alanında mücadeleye zarar verecek ölçüde aşırı bir fikir çeşitliliği hüküm sürmekte. Tek tek insanların büyük çoğunluğunun üstünde inatla durdukları fikirler kolay kolay tartışmayla, kanıtla, belgeyle, zorlu ikna çabalarıyla değiştirilemiyor. Söz konusu fikir sabitlikleri araştırmaya, okumaya, akıl emeğine dayanan sabitlikler değil çoğun. Kişinin doğrudan karakteriyle ilgili saplantılar, “doğru” ya da “yanlış”. Fakat konunun o yönü bu yazının konusu dışında. Her türlü uğraşa, işe, mücadeleye zarar verecek kadar abartılı görüş ayrılıkları kabul edilebilir düzeye nasıl indirilebilir, onu tartışacağız burada.  

İşte o, biraz nesnel koşullara, büyük ölçüde ise siyasi liderliğe bağlıdır. Nesnel etmenin başta geleni insanların hayattan öğrenmeleri. Yaşamın, mücadelenin, ortak ihtiyaçların  dayatmaları bazen fikir çeşitliliklerini belli bir düzeye indirir. AKP’nin isyan ettirici küstahlıkları karşısında birbirinden tümüyle ayrı düşünen insanların aylar boyunca birlikte hareket etmelerindeki gibi. Ama konumuz o da değildir. Bu yazıda liderliğin işlevini gözden geçireceğiz.

Katılımcılık nedir, despotik liderlik nasıldır?

Despotik liderliğin katılımı azaltacağında, fikir çeşitliliğini giderip bu kez de olumsuz yönde fikir fakirliğine yol açacağında, sonunda mücadeleyi kısırlaştırıp zayıf düşüreceğinde aydınların büyük çoğunluğu hemfikir. Ama hâlâ aksini düşünenler, Lenin’i, Atatürk’ü örnek gösterip başarıya ancak böyle ulaşılabileceğini savunanlar da azımsanamayacak oranda. Üstelik bu kesim daha örgütlü, daha etkili.  

Doğru ne peki? Doğru ikisinin ortasında.

Önce şunu saptayalım: Bir karar alacaksınız, mümkün olan en büyük kalabalığı toplayıp tartışıp, oylama yaparak mı almanız doğru; yoksa karar alıcı “özne”yi olabildiğince daraltmak mı?

Konu görece basit konularsa ve o düzenekleri oluşturabilecek irade ortaya çıkmışsa geniş katılımlı toplantılar ve sonucunda yapılan oylamalarla karar almanız en doğrusu. Bu bir kent forumu olabilir, bir sendika işlevi olabilir, grev kararı gündemdedir örneğin, bir meslek odası faaliyetidir, “şehir demokrasisinin” işletilmemesi için gerekçe bulunmamalı. Oradan çıkacak karar ortalamada en sağlıklısıdır ve sonraki mücadelenin güçlenmesini sağlayabilecek en etkili yöntemdir.

Fakat konu diyelim bir siyasi parti çizgisi konusuysa, ülke çapında bir siyasi kampanya söz konusuysa, ülke çapında bir siyasi duruş saptanacaksa vb. , yani gündemdeki şey çok daha genel ve ciddi bir meseleyse, karar nasıl alınacak?

Despotik görüş der ki, orada forum, geniş katılımlı toplantı, anket falan yapılmaz, siyasi lider en “doğru”yu seçer. Uygulama da böyledir zaten. Siyasi partilerimizde tüm önemli kararlar, kampanyalarda öne çıkarılacak sloganlara varana dek, en çok üç beş kişinin kafa kafaya vermesiyle çıkar. Lenin’in, Atatürk’ün veya Mao’nun yönetim tarzı böyle midir ya? Asla. Haklarındaki tüm “despot” suçlamalarına karşın bu liderler kararları en sonunda yine tek başlarına alırlar belki, ama olabildiğince fazla sayıda kafası çalışan insanı, bazen yüzlerce kişiyi karar öncesi veya sonrası tartışmaya katarak, ikna çabasını hiç aksatmaksızın alırlar. Bakın biyografilerine, o doğrultuda hemen her eşikte ne büyük uğraşlar vermişlerdir. Hiçbiri, ben “böyle buyurdum, uygulanacak” demekle yetinmemişlerdir.

Yanlış liderlikte eleştirilen şey, önemli siyasi dönemeçlerde tek kişinin veya üç beş kişinin karar alması değildir kesinlikle, bilimsel bakımdan. Eleştirilen şey bu olmamalıdır. Siyasi parti kongreleri karar alma yerleri değildir pratikte ve öyle de görülmemelidir. Buralar katılımın vitrinleridir sadece. Yapılması gereken şey, bir karar almadan önce veya hiç değilse sonrasında bunun doğruluğunu veya yanlışlığını açık biçimde tartışabilmek, insanları tek tek ve gruplar halinde ikna çabasını hiç mi hiç hafife almamaktır. Bu siyasi mücadelenin ta kendisidir. En etkili siyasi mücadele böyle yapılır. Siyaset önce yakın çevreden başlar. Zor ve yıpratıcıdır, emek ve yetenek ister. Ancak buna gücü yetmeyenler talimatlarla işi götürmeye kalkar.

Bugün şirketlerde bile holding patronları birçok kararı ben öyle uygun gördüm diye bildirmiyor çalışanlarına. Değişik katılım düzeylerinde bir dizi toplantı gerçekleştiriliyor. Oralarda herkes fikirlerini, önerilerini, itirazlarını dile getiriyor. Sonunda pek çok durumda yine patron’un baştan planladığı karar alınıyor. Ama olsun, toplantılara katılan herkeste, aksi fikir savunsalar bile “bu karar ortak kararımız” algısı doğuyor. O algı, duygu, sonraki çalışma, dayanışma, birliktelik, motivasyon ve başarı için çok önemli bir şey. Büyük burjuvazi bunları okutuyor, öğretiyor.

Ya bizim kesimde, sosyalist çevrelerde nasıl yürüyor süreç? Bilimsel liderlik anlayışında tüm kararlar geniş katılımlı toplantılarla oylama sonucu alınır diye bir şey yok. Çoğunluğun dediği doğrudur diye bir şey kesinlikle yok. O kararı isterse tek bir kişi alsın ve kararları sürekli o alsın. Ama fikir sorarak, danışarak ham kararı gözden geçirerek, düzelterek, değiştirerek, bazen de tabii bu görüşler doğrultusunda taslak kararı tümden iptal ederek alsın. O şirket çalışanlarının, sıradan bir işçinin dile getirdiği bir cümlenin kampanya metnine girdiğini görmesi, yapılan bir esprinin mottoda yer aldığını okuması çok şeyi değiştiriyor.

Aksi durumda ne oluyor biliyor musunuz? Örgütlü ve örgütsüz sol yığınlarımızda şu oluyor: Bıktıracak kadar fikir çeşitliliği yine devam ediyor, ama önemli bir konuyu ciddi bir şekilde tartışmaya kalktığınızda herkes suspus kesiliyor. İş ciddiyete binince fikir çeşitliliğinin son derece yüzeysel seyrettiğini, yaratıcı bir işlev kazanamadığını görüyorsunuz.

Düşünmemeye, karar süreçlerinde rol almamaya şartlandırılmış örgütlü veya örgütsüz bireyler yüzeysel bir fikir küstahlığıyla ileri geri laflar ederken bu çeşitlilikten bir zenginlik çıkarmaya kalktığınızda pek açık bir fikir korkaklığı ormanıyla yüzleşiyorsunuz. Dahası o fikir yüzeyselliği etkisini sıradan insanlarla tartışırken de gösteriyor. Fikri dar ve derinliksiz sol “özne” karşıdakini ikna edebilecekse de edemiyor. Böylece birey veya grup farklı düşünenleri ikna çabasından büsbütün vazgeçiyor. Kendi gibi düşünen insanlarla yüzeysel konularda sohbeti yeğliyor. Orada bile derine inemiyor, çünkü az derine inince fikir aykırılıklarının ciddi boyuta çıktığını anlayıp geri kaçıyor.  

Sol gazetelerimiz, ideoloji, felsefe, sanat, tıp vb..

Aynı problem. Herkes AKP’ye karşı. Bir şeyler yazılıp çiziliyor. Herkes solcu ve sosyalist… Bu iş bu kadar mı? Hiç değilse yüzde 10-15’leri kucaklasak, devrim yakın olsa, “bırak, ayrılıkları kaşıma” deriz, “devrimden sonra bol bol tartışırız.” Şimdi de öyle diyelim hadi, ama öyle derin ideolojik farklılıklar var ki yazılar, haberler, yorumlarda… Bunlar siyaseti öyle ciddi etkiliyor ki…

Liderlik ne yapmalı bu konuda? Fikir çeşitliliğinin giderek sol gazetelerimize de yansıması ve bunun en azından görünüşte engellenmeye çalışılmaması iyi bir gelişme. 80’den sonra sol- sosyalistler o noktada mesafe kaydetti.  

Fakat bu kez de tersi yönde mi bir aşırılık var acaba? Liderlik artık tek bir noktaya odaklandı da, o konu haricinde fikir çeşitliliklerine fazla mı aldırmaz davranıyor. Fikir çeşitliliği bulunmalı, değişik uçlar bir gazetede yazabilmeli, ama hemen her konuda liderlik kendi çizgisini de ima etmemeli mi? Bilimsel düşünürsek etmeli. Ayrıca tüm bu “çeşitlilik” içinde çatışma doğurabilecek bir tartışmaya yine de izin verilmiyor. Taşlar bağlanıyor. Ne derece sağlıklı? Geçmişin “fraksiyon tartışmalarını” özler hale geldik. Hayli yapay değil mi bu birbirine karşı suskunluk, aynı kişiler günlük konuşmalarda birbirlerine saydırmıyor mu sanki!

Son olarak şunu söyleyelim. Doğru liderlik “mutlak doğru”yu savunan liderlik değildir. Mutlak doğru diye bir şey yoktur zaten. Doğru liderlik birçok değişik açıdaki doğruyu birleştirebilecek, en kalabalık, en güçlü şekilde birleştirecek “optimal-en uygun” ortak doğruyu seçebilmektir. Böyle bir liderlik ortaya çıktığında tüm abartılı fikir çeşitlemeleri olabildiğince toplanırlar, işlevselleşirler. Ya da tam çatışır ve ayrılırlar. Sözün özü fikir çeşitliliğine de ilaç liderliktir. İnsanlığın gereksinimi fikirlerde disiplinsiz özgürlükçülük değildir, başıboş özgürlükçülük daima yanlışa götürür. Bilimsel tartışmalar bile bir disiplin içinde yürütülürse fayda sağlar. Gereksinim doğru liderlik etrafında geniş katılımcılıktır. Lenincilik, Atatürkçülük vb. budur. Doğru liderlik dogmatiklik, katılık değildir, akılcı esnekliktir. Esnek, ama omurgalı. Eskinin tekrarı değildir, yeni bir tarzdır.  Lenin’i, Atatürk’ü bir kez daha yinelemek Lenincilik, Atatürkçülük değildir.

Sosyalizmin temel ayaklarında tam bir fikir birliğine varmış 300 sıkı aydın ülkeyi kökünden sallar, devrim bile yapar. Ama bizler ya tek ayak üstünde, kof bir fikir birliğindeyiz ya da sıkı değiliz.

Kaba Marksizm kuramda liderin önemini hep küçümser. Lideri ortaya çıkaran koşulları, ondan sonra liderin dayandığı kadroları öne çıkartır. Pratikte ise hep tersi uygulanır. Gerçek olan da budur. Hayata uygun olan, milyon yıllık genetiğimize denk gelen. Başarıda da başarısızlıkta da en önemli pay liderliktedir.  

Doğru siyasi liderlik kolaycı, başarısız, despot liderlik uygulamalarını da, her şeyi forumla, oylamayla çözebileceğine inanan sözde özgürlükçü sosyalizm anlayışlarını da bir kenara koyacak, kitlelerin duygudaşlığını kazanacaktır.

Kaan Arslanoğlu